Xwendinên şunu duyabilir: Mêtingeriya Fanon 1
Xwendinên ewil û pistî saye dirêj -piştî salan- meriv dîsa vedigere ser pirtûkên ku xwendiye, leather li ser deriyan vedike. Roja ku te rûpelên ew pirtûkê zivirand êdî ew ê ti tiştek wek berê di hiş û language da meşa wiya pergalîst ewê nedome, bive-neve xwe qût dike. Base ku ferd ji vê yekê ne haydar be jî wek helbesta helbestkar bi dervey hiş ve li ser risteyan dimeşe em dikarin bi cîh bikin. Ey hejandiye û qûl kiriye. Êdî sekn jê re heram e. She li ser rêya yekem rêyên nû bi hemdê xwe gazî te û nûbûnê dike. Yemek yer, rewşa ku kes tê da, şert û merc wek hev bin jî jiyanbûn gelek tiştan li hev kom kiriye weke ewil xwîner ne şîftazî. Pirsû bersivên wê henin, bo nivîskarêdî tu ne wek qûrtek avî. Di berika te da nêrinên we yên sosret henin. Her bersiv bi xwe re avisbûna peşerojê tîne. Encamên vê zayînê rexne û şîroveyên xurt li be xwîneran radixe.
Bîst saliya xwe de min pirtûka Dostoyevski veya dawî bi navê “Karamazov Kardeşler/Braderên Karamazov” xwendibû. Dîsa pirtûka Fanon a bi navê “Yeryüzünün Lanetlileri” min bîstî û yek saliya xwe de xwendi bû. Pazdeh sal pist re dîsa ez vegeriyam ser her du pirtûkên giranbûha. Pêşî ezê li ser xwendina xwe ya Duyem li ser pirtûka Fanon binivîsim. Piştre li ser “Braderên Karamazov” dixwazim binivîsim. Nivîs wek du beşan wê weşandin.
Dema min dest bi xwendina Fanon kir, hîsa sebrê û pê ra meraq/çavzêlkî xwe da pêş. Piştî xwendina ewil di hishê min de bind navê Fanon û derûniya gerillaên Cezayir di hishê min de ji xwe re hêlînekî çêkiribû. Paşê li ser Fanon û tespîtên wî gelek min nivîs xwend lê ez venedigeriyam ser pirtûkê. Ewê wextû xwestek xwe bigîhiştandina min. Fanonê reşik li Tirkiyê bi destên spiyênmontkiri leqayê pistguh dibû. Nedixwestin û ne jî bi dilên wan bu tiştên ku Fanon dir kiribû bigihije girseyan û koman. Çimkî rewşa welatê me û yên Cezayir -serdevkî be jî- femaleibiya hev. Montkiriyên spî yên li Tirkiyê bi destê rojavayiyan hatibû sazkirin-avakirin-çêkirin loma ji Fanon bêguman wê çaresiz bibin. Heta ku Sartre pêşgotineke bêhempa nivîsî bala rojavayiyan ûmontkiriyên wan kishand. Fanon behsa serbixwinê diker, sömürgecilik karşıtı bû, şoreşger bû, doktor bû.
Mêtîngeriyên welat ji mêtingeriyên Fransî û rojavayiyan gelek îstifade kiribûn. Kolonîstên rojavayiyan gelek done, serborî û methodan ji wan re wek mîratek kirêt histibû. Mêtinger li mêtingehê gel û mercurial, kom û cevitokan; li ser kokekê din dixwest bide jiyîn û bi hêviya vê pergalê tiştên dikmek û hê jî konut pergal dimeşe. Armanca mêtinger di basicû di karektera xwe serkeftina wî ya hêrî xurt û bêdawî bêguman leystine bi no re ye. Dema me xwe gihand naveroka pirtûkê ewê her tişt xwe bide diyarkirin. Wext, place, erdnîgarî, cut, gel çiqas ji hev cuda bin jî ûre guhartin jî problem û pirsgirêkên heyatî neyên kürserkirin di cîhe xwe de asê dimîneû her ku dçe asê dimîne û. Kinû kurtasi ne sedem ne de jî encam bo dermankirinê êdî têrî nake. Çimkî çiqas di nava xwe de geviziye ewqas gilokek wi neçar xwe ava kiriye. Fanon bi pirtûka xwe veya paşt xwe bombayek bo teqînê hist û çû ser dilovaniya xwe with “Yeryüzünün Lanetlileri”.
Dema Fanon bê xwendin bivê nevê xwîner berê xwe dide Hegel jî. Fanon da meriv diare’nin fanon’da “destnîşankirin”, “diyarkirin” û “deşîfrekirin” heye ile çok fazla ramanên olduğu fikri var. Konut destnîsankirin ji teoriyê behtir rêya xwe ji pratîkê wegirtiye. Bi pê ra residence têgî jî hêla theory va xwe digîhijîne “Hegelperest”bûne[1] . Konut têgî û bingeh wî ji ramanê Hegelperestiyê feyz û qewetê girişi. Di destpêka salên 1960an de daxwazên ku li ser nasnameyên cur bi cur dihat ser ziman; lêxistina deriyê ewil jî bêguman berhema Fenomenoloji Giyana/Tina Hegelî bû û çavkaniyek xurt bû.
Bi taibetî Alexandre Kojeve bo şîro veya Hegel, sedsala bîstemîn da Diyakirina gengeşiyên sazîbûnê rola bingehîn leystiye. Fanon bi van gengeşiyan re dialickbûna kole-efendî, a rewşa sömürgecibûnê ve girê dide yan jî bi tawgirtin û pênasekirina mêtingeriyan û kodên wan dida nasîn formülünü dikiyor. Fanon bi rexneyek dialog/gotûbêjî dikeve nav fenomenoloji, Hegel û felsefe, Sartre. Ramanên Hegel’den ve tekîliya kole-efendi wek pirsek tîne qada internationale/gerdûniyê meselesinden bahsedelim. Teori nasıl? Yan jî civetên ku di bin mêtingeriyê da dijîn meriv dikare analîzan bike? Di lehçesi Hegel da teqez/sedîsed beramberiya wê tune. Lê dema em deri ser yigiriyê destnîşan sete xwe bi yek alîgiriyê destnîşan sete[2] . Li gor Fanon sedema vê jî; “Reşık dixwaze xwe bişibîne usta. Bi vê sedeme jî koleyê Hegelperest ji serxwebûna xwe kêm e”[3]nasıl oldu
Çima koleya Hegelperest bi serxwebûna xwe kêm e? Bersiva vê pirsê di Fanon is veşartî, kirdebûna lordyê spî xwe tê asê kiriyedir. Wisa ye ku opsiyonel nasîna koleyê Fanonperest tune û kirdeya lord jê re bes e. Fanon, “İnsanê reş dixwaze bibe spî. Merivê spî jî bi daxwaza kolebûnê va dixwaze xwe zêdetir bigihijîne mirovahiyê”[4] . Îro em vegerin ser rewşa welate xwe em ê bibînin ku gelê me yê bindest dixwaze xwe bişibîne serdestan. Mînakek ji jiyane dixwazim bidim, hema meriv li derdora xwe temaşe dike tefgirtinên ji malbatê bigirin heta cevitokên ku hûn tê da danûstandinê dikin di berçav re derbas bikin ewê bes be. Tirkiya min ji hêla axaftinê ve gelek devokî ye, yani em jê re dibên tirkiya “kırık”. Gelek caran bi vê tirkiya xwe min bêhemd xwe derin düşüncelere dalmış çaresiz bir Kiriye.
Çimkî serdest dixwaze sedî sed were zalveyê/teqlîtkirin. Geh hevalên nezan geh derdora wêjeya tirkînivîsan –yên faşoyên veşartî-daxwaza’da “İstanbul Türkçesi” dikin. Digotin Çayan tu helbestkarî, nivîskarî divê tirkiya te muhteşem ol! Dixwestin ku ez jî wek wan biaxivim. Bi min destpêka asîmîlasyonê û tunekirinê bi gotina “wek min biaxive” re xwe didanferzkirin. Dixwestin ez jî bi tirkiya xwe bisibim wan. Ji aliyê din ve jî serdest û cevika ku di bin serdestan da rih jê dice; Sew bi leystikên hishi bi zanîn tinazên xwe bi xeberdana min. Pêşî ji vê nêzîkatiyê çiqas aciz bibim jî, pistî xwendina Fanon min şef fem kir ku ez di rêyeke pîroz de dimeşim. Rêya min rêyek bi feyz û geş bû, lê haya min jê tunebû ku bi saya Fanon û têkoşerên Kurd gavên min diavêtin qîmettir û watedar kiribûn.
Gîrîzgeha Beşê wisa dest pê dike’de Fanon “Black Skin White Mask/Çerme Reş Maskeya Spî” adlı pirtûka; “Mirovê reşik çi dixwaze?” Konut pirs di Temele xwe de şiûra nasîna reşik e. Pişt re Fanon dibeje; “Birayên minên çermreş, hun bi xezeba xwe werin ser min jî, mirovê reşik ne mirov e.” Di rewşa mêtingeriye de nasîna Hegelperest nîşan dide yan em bejin pêk tê. Reşık ji efendiyê spî, daxwaza hişê xwebûnê dike ji aliyê din ve maskya kûr reşik daye ser rûye xwe spî ye. She bi vê pêwendiyê hêviya ku bindest daxwaz dike: Azadbûn û xwenasîn bi vê nêrinê re tê astengkirin.
Maskeya spî berbesta xwebûn û xwenasînê yiyin. Dış atmosfere mêtingeriyê ustaya li beramberê kole tabanın tabanına, li hemberî kirdeyê jî bindest cismine, li dijî axaftinê tefgirtina bedengbûne dixwaze’ye; bo pênasekirina fenomenoloji Hegelê da erêkirina navxweyi oryantalizme söz diyor, destnîşana konut pratîka serdestan text vir. Bo mêtingeran tu ne kirdeyî tu objeyekî û chaina ku xistine sitî bi navek din diroka xweyne û zordestiye. Destnîşana Fanon çaxê em bînin ser welat û tabloyek neqiş bikin ewê tabloyek xweynî û berxwedanek dûr direj derkeve peşiya me. Li Kurdistanê bi merhele stiştê ku Fanon jiyaye û tespît kiriye yeko yeko xwe daye nişan. Hema em pergala perwerdehiya li ser gelê kürd tê meşandin ishal.
Nifşên ku di bin mesken pergala ku bi taybetî bi hîş ve dileyze encama wê mixabinîro serkeftina mêtingeran dide xuya kirin. Lê kok dicihê xwe daye û xwe bi hep dipareze. Shikle şer û berxwedane nêrina ji hindire male derzikeve û li ser canda xwe şûr û qelama xwe biweşîne wek ronkahiya din nav derzê da disemit heyat engel û Tabana heyat. Derzên me her zar bi hişê xwe yê xweser mezintir. Haqiqata me çi be berxwedana me Tabana li ser vê essential liberxwe bide. Dış politika rojane de siyaset manevrayên xwe çaxê li ser heza aslı û bi ziman dike; tirsa ku dilû hişê mêtingeran da fırtınaya;
Fanon mêtingeriye bi destên cuda ji quncikên cur bi cur analîzan kiriye in Di berhema “The Wretched of the Earth”. Ne ten, siyasi an leşkerî analîzan kiriye, analîzên candî jî bi awayeke serkeftî daye be hev. Marîpişta/spine berhema li Cezayir Fanon dema li psikiyatri dixebite li ser bûyerên welatiyan hem ji nêzik hem de şahîdiyê dike ve jî bi vê şahîdiya xwe analîzan dike. Bingeha, psikiyatriye kolonizm için bir destek ver, Antoine Porotê. Antoîne Porot nijadperestek e û bi teoriyên prîmîtîvîst tê nasîn. Di şûna wî nijadperestê heram de Fanon tê tayînkirin. Wek serbijîşk dixebite. Porot li pist xwe xwîn, zordestî, eziyet, şiddet û wahşeta kuli ser welatiyan a snow ani Fanon bi sebir nexweşxane st dike. Di berhemê da tiştek balkêş jî bolts mêtingeriyê bi zindî xêz kiriye û panoramaya civetê jî bi hostetî yeko yeko sererast kiriye.
Li gor Fanon li dijî mêtingeriyê serxwebûn, serkeftina teqez be jî dawiya her tiştî nîn e. Çima tiştek wisa hewce dît û anî ser ziman. Piştî mêtingeriyê destxistina serxwebûn pê re rewşa kavak û gelan bi çi awayî û di kijan astan da derbas buye, ji çaxa îroyîn em diroka kin dixwînin zêdetir done û mînakan base. Bi gotina Fanon bo pêşarojê çawa ku gundiyan wek dendikê soreshê sole. Piştî Şoreşê gundî hem sabit xwe hem de renkli xwe hêdî hêdî ve dikiş -yan jî tê vekişandin- û desthilata nû di bin bourjûvaya neteweyî de yekdestîbûna xwe îlan dike. Piştî mêtingeriyê di nav şer de rêberê ku gernas bûye xwe daye îspatkirin bi symbolbûna wî rejîmek yek system û nîvzordestî derdikeve squareê. Yani vediguhere iktidar tek hizip ve tek partidir. Em neçin dûr va: Li Başûr li ber çav e.
Çavkani:
[1] Frant Mollaer, “Frantz Fanon’un Çelişkili Kimliği: Avrupa Merkezcilik ve Milliyetçiliğin Ötesinde Tanınma”, Fanon’un Hayaletleri, Fanon’la Konuşmaya Devam Etmek, ed. Fırat Mollaer (İstanbul: İthaki Yayınları, 2018), 109.
[2]Mollaer, Kimlik, Tanıma ve Oryantalizm, 111.
[3] Fanon, Siyah Tenli Beyaz Maskeler, çev. Cahit Koytak (İstanbul: Encore Yayınları, 2016), 261.
[4] Frantz Fanon, Siyah Deri, Beyaz Maskeler, çev. Charles Lam Markmann (Londra: Pluto Press, 2008), 3, 45, 178.
